Barattootni Oromoo manneen barnoota sadarkaa 2ffaa fi qophainaa maqaa walgaiiafaan faajjessaa wayyaanee EPRDF/TPLF/OPDO teesisuuf humnaan dirqisiifamaa jiran Iyyannoo gaaffii mirga abbaa biyyummaa uummata Oromoo fi gaaffiiwwaan waliigalaa qabate qopheeffachuun walgaii wayyaanee dura dhaabbatan.
Iyyaannoo Barattoota Oromoo manneen Barnootaa Sadarkaa 2ffaa fi qophaina
Nuti dargaggootni Barattootni Oromoo manneen barnootaa sadarkaa 2ffaa fi qophainaa irraa barachaa jirru haala yeroo irraatti hundaauun rakkinoota yeroo amma kanatti uummata keenyarratti feamee jiruu kanneen akka : dugugginsa Sanyii (Genocide), Siyaasa, Dinagdee , Qabinsa mirgoota Namummaa fi Dimookiraasii, gaaffii mirga abbaa biyyummaa fi rakkoo Master Planii Finfinnee, irratti hundaauun baatii Ebla 2014 irraa eegaluun manneen barnootaa sadarkaa 2ffaa fi qophainaa Godinaalee Oromiyaa karaa garaa keessatti barachaa jirru rakkoon uummata keenyaa boqonnaa waan nu dhorkateef karaa seera qabeessaa fi Dimookiraatawaa taeen iyyaannoo keenya dhiyeeffaannee deebiin Mootummaa EPRDF/TPLF/OPDO irraa nuuf kennaame: Hidhaa, ajjeechaa, reebicha, fi barnoota irra ariiamu akka taee Oromoo mitii Addunyaa biyya lafatu raga nuuf baa. jiota gannaa kana keessas mootummaan kun maqaa walgaii jedhuun barattoota Oromoo Yuunibarsiitota biyyatti garaagaraatti humna waraanaatti fayyadamuun waamee barattoota gaaffii mirgaa fi dimookiraasii gaafatan reebaa, hidhaa fi doorsisaa ture. Ammas maqaa walgaI fakkaataa afaan fajjii gaaffii uummataa dura ittin dhaabbachuuf jedhee walitti nu qabuun furmaata tokko illee hin qabu. Nuti gaaffii mirgaa fi dimookiraasii gaafachaa jirruuf dursa deebii qubsaa barbaadna,
Mootuummaan Yakka dugugginsa Sanyii (Genocide) uummata keenya Oromoo irratti raawwatee jiru ; rawwachaa jiru kun Yeroo ammaa kanattii rakkoo ulfaata siyaasaa isa mudatee jiru keessa bauuf maqaa walgaii jedhuun barattoota Oromoo dhaabbilee barnoota Olaanoo , Barsiisota sadarkaa garaagaraa irraa jiranii fi barattoota Oromoo manneen barnootaa sadarkaa 2ffaa fi qophaina irraa barachaa jiran walitti qabuun dirqamaan afaan qawweetti fayyadamuun na jaalaadhaa, miseensa koo taaa fi na malee namni hin jiruu jedhu kun yakkaa dugugginsa sanyii uummata Oromoo irratti rawwataa jiruuf itti kan gaafatamu waan taeef, gaaffii keenyaaf hanga deebii argannee mirgi dimookiraasii fi namummaa uummata Oromoo kabajamutti FDG daran jabaatee itti fufa, walgaiin wayyaanee kan FDG kakasuu fi jabeessuu malee kan laffisuu miti, kana hubachuun ammas irra deebiin gaaffii keenya karaa nagaa fi Dimookiraasii ni dhiyeeffanna. Irraa deebiuun gaaffii keenyaas akka armaan gadii kanatti ni dhiyeeffachuun gaaffii keenyaaf hanga deebiin nuuf kennamutti walgaii diinaa fincilaan dura dhaabbanna.
Gaaffiileen buuraa fi ijoo rakkoo uummata Oromoof deebii gaaa barbaadan:
1. Yakka waraanaa gochaa duggugginsa sanyii(genocide) uummata Oromoo irratti mootummaan EPRDF/TPLF/OPDO rawwachaa jiru waan taeef gocha diinummaa kana Cimsinee balaaleffachuuf Mirgii hiriira nagaa nuuf haa eeyyamamu.
2. Mootummaan Wayyaanee maqaa walgaii tarsiimoo Siyaasaa abbaa irrummaa isaa babalifachuuf olii gadii raafamaa jiruun barattoota Oromoo Yuunibarsiititti walitti qabee humna waraanaa itti bobbaasuun ni reebisee, qaama hirise, jumlaan hidhaati guuruun dararaa waan jiruuf carraan kun nuttis dhufaa waan jiruuf dursa mootummaan kun yakka fokkataa kanaaf itti gaafatamuu qaba. Barattootni hidhamanis hiikamuu qabu.
3. Uummaatni Oromoo manneen hidhaa garaagaraa keessaa jiran gaaffii tokkoo malee akka hiikamaan jabeesinee gaaffanna!
4. Mirgii abbaa biyyummaa Uummata oromoo kabajamuu qaba, Uummatni Oromoo akka guddina/baayina/ saba isaatti, akka baayina qabeenyaa isaatti fi akka balina saba isaatti mirgii isaa eegamaafii waan hin jirreef eegamuufii qaba.
5. Mirgootni Namummaa fi dimookiraasii kabajamuu, qabu, gaaffii karaa nagaa fi dimookiraatawaa gaafachaa jirruuf waraanaa fi poolisii Federaalaa gutummaa Oromiyaa irratti bobbaasuun ukkamsaan mirgaa uummata keenya irra kaaamee jiru nurraa dhaabbachuu qaba,
6. Master Planiin Finfinnee balaa guddaa uummata Oromoo fi qabeenyaa uummata Oromoof waan qabuuf hatattamaan haqamuu qaba!!
7. Mootummaan abbaa Irree uummata keenya Jumlaan ajjeesee , hidhaatti guuree hidhee gidirsee, kaan ajjeesee kaan barnoota irraa ariiateef dirqama itti gaafatamummaa fudhachuu qaba!!
8. Mootummaan abbaa Irree EPRDF/TPLF/OPDOn daramaa(Filmii) Sobaa qopheessuun karaa ETV fi media of harka qabuun argisiisuun adeemsa yeroo garaagaraatti maqaa qabsoo uummaanni Oromoo bilisummaa isaa gonfachuuf taasisuu maqaa balleessuun, tuffii uummata Oromoof qabanin sochii uummaatni Oromoo kabajamuu mirga namummaa fi dimookirsiif taasisu irratti filmii sobaa qopheessuun uummata keenya maqaa balleessuu irratti argamuuf mootummaan wayyaanee itti nuuf haa gaafatamu. Uummatni Oromoos taee ABO Shoroorkeessa miti. Shororkeessaan kan uummata nagaa qeeef qabeenyaa isa irratti dhukaasee ajjeesuu, hidhuun dararuu fi mirgoota dimookiraasii fi namummaa dura dhaabbatu mootummaa Wayyaanee EPRDF/TPLF/OPDO tauu ni hubachiifna.
9. Loltootni Mootummaa abbaa irree EPRDF/TPLF/OPDO mooraa dhaabbilee barnootaa fi Godinalee Oromiyaa garaagaraa irraa qubsiifamuun uummata goola jiran, gadhiisanii bauu qabu. Waraanaan doorsisuu fi waraanaa uummata nagaa irratti bobbaasuun gaaffii keenyaaf deebii miti.
10. .Manneen murtii wayyaanee Oromiyaa fi godinaalee Oromiyaa garaagaraa keessatti argaman soda mootummaa wayyaanee abbaa irree garagaluuf jiruu murtii dabaa fi jallinaa uummata nagaa qeeef qabeenyaa isaa irraa humnaan wayyaaneen qabdee hidhaa jirtu irratti kennaa jiru irraa of dhaabuu qaba. Abbaan irree wayyaanee garagaluuf jiru itti gaafatamaa seenaa fi seeraa irra isin hambisuu waan hin dandeenyeef adeemsa afaan wayyaaneetti fayyadamuun murtii jallinaa kennaa jirtan irraa of dhaabuu qabdu.
11. Walumaa galattii gaaffiin keenya Gaaffii uummata balaa waliigalaa waan taeef maqaa walgaii tarsiimoo jedhuun Barattoota, Barsiisota, hojjettootaa, qonnaan bultoota, Poolisoota, dafqaan bultootaa, Daldaltootaa bakka garaagaraatti dirqamaan humna waraanaatti fayyadamuun fedhii uummataa malee walitti qabuun gaaffii uummata balaa Oromoof deebii waan hin qabatneef gaaffiii keenyaaf deebiin nuuf kennamuu qaba j echuun iyyaannoo keenya karaa nagaa fi Dimookiraasii itti fufnee jirra.
Injifannoon Uummata Oromoof!!
Fulbaana 29/2014
An interesting discussion is going on among Oromos about the relevance of the Scottish referendum of September 18, 2014 to the Oromo question. On one side there are those who say that the Scottish referendum has little relevance to the Oromo situation. These point out great differences in the historical relations that the two nations have with the states from which they would separate. On the other side are those who argue that the referendum has relevance. While these paint exaggerated similarities between the Oromo and Scottish experiences under colonialism, they ultimately dismiss the Oromo struggle for independence and advice Oromo nationalists to work for democracy within Ethiopia. They argue that Oromo nationalists should drop the “misconception that democracy is given,” that “an empire cannot be democratized” and that Oromo should struggle to “earn” democracy within Ethiopia (See Gelan in OPride, September 17, 2014). That position is an old one. It is now used to direct Oromo nationalists to interpret the result of the Scottish referendum to mean that they drop their aspiration for an independent Oromo state. In this commentary, I point out that the Scottish referendum was not about achieving democracy (the UK is a democracy) but about the right the Scots have exercised to make their own choice. I argue that the main lesson we can draw from the referendum is that a nation or a people have the right to build their own state irrespective of the nature of the historical relationship they have with the state from which they will separate. Before entering into the discussion of the lesson Oromo can draw from the Scottish referendum, let us first look at some of the main contexts within which political independence has been claimed by different peoples in the past and is also being claimed today.![The decree comes as momentum for independence gathers pace in the northeastern region [EPA]](https://lh3.googleusercontent.com/blogger_img_proxy/AEn0k_vc9y5HGGuxMKdccdn6-u4leqR9U6dW1fO5KIcTrgBqzfMzSpA-m8_-soX3wkpfXfWs6stOA5YNPZGqeO0gwV7_D1n21A7K0JK5GwkHgm9025KpaGW3fbAs9t9LLHcPGQ=s0-d)
የእሬቻ በዓል በኦሮሞ ሕዝብ ከሚከበሩ በዓላት ቀዳሚውን ሥፍራ የሚይዝ በዓል ነው። በዓሉ የሚከበረው የክረምት ወቅት አልቆ የፀደይ ወቅት የሚጀምርበት ጊዜ ነው። የዝናብ ፣ የጎረፍ እና የጨለማን ወቅት አሻግሮ ለፀደዩ ብርሃን ላዳረሰ አምላክ ምስጋና በማቅረብ ማለት ነው። በአሁኑ ጊዜ የእሬቻ በዓል በኦሮሚያ/ኢትዮጵያም ሆነ በአፍሪካ አህጉር በቀል ሆኖ በብዙ ሚሊዮኖች የሚከበር በህዝብ ቁጥር ተወዳዳር የለለው በዓል ነው ። ይህ ማለት የእሬቻ በዓል ለኦሮሞም ብቻ ሣይሆን ለመላ ጥቁር አፍሪቃውያን ታላቅ በዓል ነው ማለት ይቻላል።
በቱለማ ኦሮሞ ትውፊት እንደሚነገረው የእሬቻ በዓል የተጀመረው የገዳን ሥርዓት ለማደስ ከ226 ገዳዎች ወይም ከ 1800 አመታት በፊት ከመደ-ወላቡ ተነስቶ በመጣው ናቤ ነው። በቱለማ ትውፊት መሠረት ናቤ ስሪያ አንስታ ያመለጥች ግደሩን ተከትሎ ለዘጠኝ ወራት ከተጎዘ በኋላ በሆራ ሐረሰዲ ያገኛታል። ጊደሩን ሲያገኛት ልትወልድ የደረሰች በመሆኑ፣ “ኦዳ ነቤ ስትደርስ ለመወለድ ውሃ ፈሰሳት” ይላል የቱለማ ኦሮሞ ትውፊት።
የእሬቻን ምርቃት በተመለከተ ከላይ ለመግለፅ እንደሞከርኩት፣ ከአካባቢ ወደ አካባቢ መጠነኛ ልዩነት ይኖረዋል። በዚህ ጽሁፍ በቱለማ ኦሮሞ የምርቃት ሥረዓት ምን እንደሚመሥል ለማሳየት እሞክራለው። መልካው አጠገብ ሰው እንደ ተሰበሰበ የአካባቢው የዕድሜ ባለፀጋ ታላቅ የሆነ ሰው ለምርቃት ይጋብዛል። በቱለማ ኦሮሞ ታላቅነት በሶስት መመዘኛ ይወሰናል። አንደኛው እና ታላቅ የሚባለው በወቅቱ ሥልጣን ላይ ያለው ገዳ አባል የሆነ ሰው እንደ ታላቅ ይወሰዳል። ለምሳሌ በአሁኑ ወቅት ሥልጣን ላይ ያለው የቱለማ ገዳ ቤልበያ/ሆረታ ይባላል። አንዳንድ ሰዎች ሜልባ ይሉታል። ቤልባያ/ሆረታ አለ? ተብሎ ሲጠየቅ፣ ካለ አቤት ይላል፤ ከለሌ ደግሞ የለም አይሉም ገልማ ነው ያለው(Galma Jira) ይላሉ። ገልማ የተቀደሰ ቦታ ማለት ነው። ቀጥለው ደግሞ ከሶስቱ የቱለማ ልጆች (ዳጪ፣ በቾ እና ጂሌ) ውስጥ ታላቅ የሆነው ዳጪ አለ? ተብሎ ይጠየቃል። ከለ ወደ ምቀጥለው ይከዳል። ካለሌ ደግሞ ገልማ ነው ያለው ተብሎ ይታለፋል። ቀጥሎም፣ ከዳጪ ሶስት ልጆች (ገላን፣ኦቦ እና ሶዶ) ታላቅ የሆንው፣ ገላን አለ? ተብሎ ይጠየቃል ካለ ወደ 6ቱ የገላን ልጆች( ጂዳ፣ ሊባን፣ አደዓ፣ ጋዱላ፣ኣቡ እና ወረጃርሣ) ይሄዳሉ፤ገላን ከለሌ ግን ኦቦ አለ ተብሎ ቀጥሎ ወደ አለው ንዑስ ጎሣ ይከዳል። ከዚያም፣ ከስድስቱ ገላን ውስጥ ጅዳ አለ ተብሎ ይጠየቃል፤ ጅዳ ካለ አምስት ልጆች ስለ አሉት ኩራ አለ የምል ይቀጥላል በ ዚህ መልክ እስከ መጨረሻው ከሄዱ በኃላ፤ በዛ ቦታ የሚገኝ ታላቅ ይለያል። ከአንድ በላይ ሰዎች የአንድ ገዳ አባሎች እና የአንድ ንዑስ ጎሣ ተወላጆች ከተገኙ በዕድሜ ታላቅ የሆነ ሰው መድረኩን ወሰዶ ምርቃቱን ይቀጥላል። እዛ የተገኘው ሰው በጣም ልጅ ከሆነ “ሆፎሊ” (Hoffal) ብሎ በዕድሜ ታላቁ ለሆነ ሰው ማሰተላለፍ ይችላል። የተቀበለውም ሽማግሌ ህዝቡን “ Na Hoffalchaa” ብሎ እንደገና ፍቃድ በመጠየቅ ምርቃቱን ይቀጥላል።
እንደሚታወቀው መስከረም 21 ፀሓይ የምድር ወገብ ላይ የምትሆንበት ወይም በእንግሊዝኛው equinox የሚባለው ጊዜ ነው። ይህ ቀን ቀንና ለልት በትክክል እኩል የምሆንበት ጊዜ ነው። በተጨማርም ይህ ጊዜ በትክክል ወቅት አስትሮኖሚካሊ የሚቀየርበት እና አዲስ የፀደይ ወራት የሚጀምርበት ጊዜ ነው። በአሁኑ ጊዜ በአካባቢው የኦርቶዶክስ ሃይማኖት እና የጁላያን ካሌንደር ከመምጣቱ ጋር ተያይዞ በህላዊው እና በይዘቱ በጣም ሣይንሣዊ የሆነው የኦሮሞ የቀን አቆጣጠር በመዳከሙ፣ ጊዜው ከመሰከረም 19 እስከ 24 ባለው እሁድ ላይ ይከበራል። የወቅት ለውጥ ሲደረግ በስፋት ከሚደረገው የሆራ ሃርሰዲ እሬቻ በፊት የሚከበሩ ሌሎች በዓሎች አሉ። እንደ ደመራ(Ibsaa Oromo) ማብራት፣ ደመራ በበራ በንጋታው ሌሊት ከብቶችን ከዛ በፊት ግጠው ወደ ማያውቁበት ከሎ ወስዶ ማስጋጥ ወይም የዋሬ(Waaree) በዓል፣ ከነጋ በኃላ ደመራ በበራበት ቦታ የቤተሰብ እሬቻ ማድረግ፣ ቡና አፍልቶ አዲስ የደረሰ የበቆሎ እሼት፣ የአተርና ባቄላ መብላት የመሳሰሉትን ይጨምራል። ማታም ለመጀመሪያ ጊዜ የወለዱ ላሞች ወተታቸው ተራቅሞ ግማሹ ቅቤ ተደረጎ ቅንጬ በመስራት እና ወተቱን መጠጣት የኦኮሌ ስርዓት(sirna Okolee) የሚባል ሥርዓት ይጨምራል። ጊዜው ከመስቀል በዓል ጋር ከመቀራረቡ ጋር ተያይዞ አንዳንድ ሰዎች የክርስትና ሃይማኖት ቅጥያ አድርገው ያዩታል። ይህ አይነት ግንዛቤ ፍፁም ስህተት ነው። የክርስትና ሃይማኖት ከመጣ በኃላ ጊዜው አንድ ላይ እንዲገጣጠም ስለ ተደረገ ሁኔታው ብዥታ ለመፈጠር ችሎዋል። እንደዚህ አይነቱ ብዥታ በኦሮሞ ብቻ ሣይሆን በአውሮፓም ጭምር ገጥሞዋል። አሁን እንደ ክርስትያን የምናቃቸው የእስተር፣ የክርስማስ እና የአዲስ አመት በዓላት ሌላ ይዘት የነበራቸው ቅድመ ክርስትያን የሮማውያን ሀገር በቀል በዓላት ነበሩ። ይሁን እንጅ በ380 አ/ም የክርስትና ሃይማኖት መንግስታዊ የሮማውያን ሃይማኖት ከመሆኑ ጋር ተያይዞ ቅድመ ክርሥትያኖችን ባህሎችና በዓሎች ከክርስትና ሃይማኖት በዓሎች ጋር ተደባልቀዋል፣በክርስትና ተተክዋል ወይ ወደ ክርስትና ተቀይረዋል። በኦሮሞ ዘንድም የገጠመው ተመሣሣይ ሁኔታ ነው። ይህንን ለማረጋገጥ የመሰቀል በዓል በሚከበርበት ጊዜ የሚፈፀሙ ሥርዓቶች እና የሚዘፈኑ ባህላዊ የኦሮምኛ ዘፈኖችን ማየት ይቻላል። ምንም አይነት ክርስተያናዊ ይዘት የላቸውም።
በተመሣሣይ መልኩ በአብዛኛው የእስልምና ሃይማኖትን የሚከተሉ ኢራኖች ሃይማኖታዊ መሠረት የነበረውን እና አሁንም የጥንታውያን ፋርሲዎች ወይም አራያኆች ሃይማኖት የሆነውን የዞራስተራያውኖችን አዲስ አመት ናውሩዝን(Nawruz) በፍተኛ ድምቀት ያከብራሉ። ናውሩዝ ለፉርሲ ሺዓ ሙስሊሞች፣ ለአረብ ሱኒ ሙስሊሞች፣ ለአርማይክውያን ፣ አሲርያንና ለከላዳውያንን ክርስትያኖች፣ ለሚዝረሃ ሃይሁዶች፣ለአሪያን ዞራስተሮች፣ ለየዘዲ ኩርዶች እንዲሁም ለአዛሪ እና ባሉቺ ሙስሊሞች የሁሉም ኢራናውያን የጋራ አዲስ አመት እና በህላዊ በዓል በመሆን በጋራ በድምቀት ይከበራል። የሚገርመው ይህ በዓል የሚከበረው ከእሬቻ ስድስት ወራት በሁዋላ ጸሃይ እንደገና በምድር ወገብ ላይ በምትሆንበት ጊዜ March 21 ነው። የእሬቻ በዓል የሚከበረው የደቡባዊው ንፍቀ ክበብ ተገባዶ የፀደይ ወራት በሚጀምሩበት ጊዜ ስሆን የፋርስው ናውሩዝ ደግሞ የሰመናዊው ንፍቀ ክበብ አልቆ የፀደይ ወራት ስገቡ ነው።
State, Progressive state, Global state, New States and Stateless State. Dr. Shigut Geleta has presented on the Oromo issues on the first session and his paper addressed how successive Ethiopian regimes orchestrated the notion of self-determination and attempted to blackmail genuine Oromo Liberation struggle.
